اقتصاد چین

چین پرسرعت ترین اقتصاد بزرگ دنیا می باشد به طوری که در حدود سی سال گذشته به طور میانگین سالانه حدود ده درصد رشد اقتصادی داشته است. این کشور دومین صادرکننده کالا به جهان و اولین واردکننده کالا است.

اقتصاد جمهوری خلق چین اقتصاد بازار محور است که از طریق سیاست های صنعتی و برنامه های پنج ساله استراتژیک برنامه ریزی میشود.اقتصاد چین تا حد زیادی مبتنی بر سازمان های دولتی است اما به کسب و کارهای خصوصی نامحدود اجازه ی کار میدهد.

اقتصاد چین در سال های اخیر رشد شگفت انگیزی را تجربه کرده که جایگاه این کشور را به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان تثبیت کرده است. در سال 1978 زمانی که چین برنامه اصلاح اقتصادی را آغاز کرد این کشور با رتبه نهم تولید ناخالص داخلی را داشت اما 35 سال بعد به رتبه ی دوم جهان صعود کرد.

در سال ۱۸۲۰ چین به عنوان بزرگترین اقتصاد در جهان شناخته شد امروزه نیز در لیست کشورهایی که دارای منابع مالی زیادی هستند دیده می‌شود. در حال حاضر طبق آماری که در سال ۲۰۱۸ به دست ما رسیده است چین دومین اقتصاد بزرگ جهان به شمار می‌آید و شرایط بسیار عالی دارد. این کشور از نظر صنعت توانسته دشواری‌های زیادی را پشت سر بگذارد تا بتواند بهترین شرایط اقتصادی را برای خود فراهم سازد.

این کشور در زمینه تولید پوشاک رتبه اول را از نظر قیمت به خود داده است به طور یکه سهم تولید ناخالص این کشور بیش از ۳۰ درصد به نسبت سال‌های قبل بیشتر اعلام شده است. در نظر داشته باشید که از سال ۲۰۱۴ تا به امروز مقدار تولید ناخالص داخلی در این کشور با رشد ده درصد برای هر سال اعلام شده است. این کشور توانسته بیشتر مردم خود را از فقر نجات دهد به طوری که طبق آخرین آماری که به دست ما رسیده است کمتر از ۳ درصد از مردم چین در فقر به سر می‌برند. در سال ۲۰۱۶ این کشور در زمینه تولید ناخالصی داخلی به یک سری مشکلات برخورد که با سیاست‌های جدید عوامل رشد طولانی مدت به طور دقیق فراهم شد. قیمت اجناس در چین در حدود ۵۶ درصد قیمت اجناس امریکا است.

تاثیر کرونا بر اقتصاد چین

در دوران جدید و تا پیش از شیوع کرونا نیز، اقتصاد چین به طور سالانه رشد می کرد به طوری که در سال ۲۰۱۹ از نظر تولید ناخالص داخلی دومین اقتصاد بزرگ جهان بعد از آمریکا بود و در سال ۲۰۱۷ توانست رتبه نخست از نظر تولید ناخالص داخلی بر پایه برابری قدرت خرید را در میان همه کشورهای دنیا به دست آورد.

در سال ۲۰۲۰ میلادی و تحت تاثیر پیامدهای ناشی از همه گیری ویروس کرونا، اقتصاد چین یک کارنامه فوق العاده را با نرخ رشد ۲.۳ درصدی ثبت کرد و به اولین کشور جهان تبدیل شد که رشد مثبت اقتصادی در شرایط همه گیری بیماری کووید-۱۹ را تجربه کرد.

ذخیره ارزی ۳.۱ تریلیون دلاری چین

این کشور همچنین عظیم‌ترین ذخیره ارزی خارجی به مبلغ  ۳.۱ تریلیون دلار را در اختیار دارد. چین بزرگترین تولیدکننده و صادرکنندهٔ کالا به جهان است، همچنین این کشور پرشتاب‌ترین بازار مصرف و دومین کشور واردکننده دنیا است.

بانک جهانی، وضعیت اقتصادی چین را مطلوب و محیط اقتصاد کلان این کشور را با ثبات توصیف کرده‌است. بانک جهانی آمار جدید را یک پیشرفت عمده توصیف کرده‌ است. با وجود افزایش میزان تولید ناخالص داخلی، نرخ سرانه تولید اقتصادی هنوز بسیار پایین است و برای اینکه چین به سطح کشورهای توسعه یافته برسد هنوز راه زیادی را باید طی کند.

بخش‌های اقتصادی چین

کشاورزی

چین کشوری است که اکثر مطلق جمعیت آن کشاورز هستند و کشاورزی در اقتصاد چین جایگاه بسیار مهمی دارد. با وجود آنکه چین ۹ میلیون و ۶۰۰ هزار کیلومتر مربع سرزمین دارد اما مساحت مزارع این کشور تنها یک میلیون و ۲۷۰ هزار کیلومتر مربع بوده و حدود ۷ در صد مساحت کل مزارع جهان را شامل می‌شود. این مزارع به‌طور عمده در زمین‌های وسیع مسطح و حوزهٔ شرقی که دارای آب و هوای موسمی است، متمرکز می‌باشد. کشت و زرع مهم‌ترین بخش تولید کشاورزی چین می‌باشد. محصولات غلات چین عمدتاً شامل برنج، گندم، ذرت، لوبیای سویا و غیره و محصولات اقتصادی شامل پنبه، بادام زمینی، نیشکر، چغندر و غیره است. توسعه سریع کشاورزی چین پس از اصلاحات در روستاهایی در سال ۱۹۷۸ شروع شد. در بیش از ۲۰ سال گذشته، اصلاحات در روستاها در چارچوب مالکیت جمعی و تحت هدایت بازار، از ساختار سنتی به ماهیت جدید تحقق اقتصاد با مالکیت جمعی در شرایط اقتصاد بازار تغییر کرده‌است. اصلاحات برای کشاورزان سودآوری داشته و نیروی مولده روستایی را آزاد کرده و توسعه داده و به کشاورزی به ویژه توسعه سریع تولید غلات و بهبود مستمر ساختار کشاورزی مساعدت کرده و باعث شده‌است که کشاورزی چین به دست آوردهای چشمگیری نائل آید. اکنون میزان تولید غلات، پنبه، تخم کلم، برگ تنباکو، گوشت، تخم مرغ، محصولات آبزی و سبزی چین در مقام اول جهان قرار دارد. در سال‌های اخیر، دولت چین به منظور تحقق تدریجی توسعه هماهنگ روستاها و شهرها، همواره به توسعه کشاورزی بسیار اهمیت داده و به‌طور مستمر سرمایه‌گذاری در کشاورزی و درآمد کشاورزان را افزایش داده‌است.

صنایع چین

توسعه سریع صنایع چین از اوایل دهه ۵۰ قرن ۲۰ آغاز شد. پس از تأسیس چین نو در سال ۱۹۴۹ میلادی، صنایع چین وارد مرحله احیا و توسعه همه‌جانبه شده‌است. تا قبل از اجرای سیاست‌های اصلاحات و درهای باز در سال ۱۹۷۸، چین به‌طور اولیه مکانیسم نسبتاً کامل اقتصاد صنعتی را ایجاد کرد. صنایع سنتی پتروشیمی و صنایع شیمیایی و الکتریکی به عنوان صنایع جدید نیز رشد سریعی داشته و صنایع هسته‌ای و صنایع فضاپیمایی به عنوان صنایع با علوم و فنون عالی پیشرفت قابل ملاحظه‌ای حاصل کرده‌است. از پایان دهه ۷۰ قرن ۲۰ به این طرف، گرایش توسعه صنایع چین بیش از پیش تسریع یافته‌است، از سال ۱۹۷۹ تا سال ۲۰۰۳، میزان رشد صنایع چین سالانه بیش از ۱۰ در صد بوده‌است. پس از ۵۰ سال توسعه، میزان تولید فراورده‌های عمده صنعتی این کشور با ده‌ها برابر سرعت و حتی صدها برابر رشد یافته و انواع فراورده‌های صنعتی به مناطق مختلف جهان صادر شده‌است. از سال ۱۹۹۶ به این طرف، میزان تولید فولاد و آهن، زغال سنگ، سیمان، کود شیمیایی و تلویزیون چین همواره در مقام اول جهان قرار گرفته‌است. در سال ۲۰۰۳، چین ۵۳۶۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون یوان ارزش افزوده صنایع را تحقق بخشید که در مقایسه با سال ۲۰۰۲ ۶/۱۲ در صد فزونی گرفته‌است. اکنون، این کشور نه تنها می‌تواند هواپیما، کشتی و خودرو بسازد، بلکه ماهواره مصنوعی و تجهیزات صنعتی مدرن تولید می‌کند. در آینده، این کشور بیش از پیش راهبرد صنعتی شدن توسط اطلاع‌رسانی شدن را اجرا خواهد کرد و نقش مساعد صنایع برای توسعه اقتصادی چین را تقویت خواهد بخشید

اوضاع کلی ساختار صنایع چین

ساختار صنایع یعنی تشکیلات نسبی عوامل تولید در ارگان‌های صنعتی و ارتباط بین آنان حاکی از اتکا به یکدیگر و تصریح و پیوند متقابل است که عبارت است از ارتباط نسبی کشاورزی، صنایع و صنایع خدماتی و ارتباط نسبی اصناف مختلف و غیره است. پس از تأسیس چین نو در سال ۱۹۴۹، ساختار صنایع چین سه مرحله توسعه را تجربه کرده‌است. مرحله اول: از اوایل دهه ۵۰ تا پایان دهه ۷۰ قرن ۲۰، چین ویژگی‌های اقتصاد نیمه مستعمره را به سرعت تغییر داد و به‌طور اولیه پایه صنعتی شدن را بنیان گذاشت. مرحله دوم: از سال ۱۹۷۹ تا اوایل دهه ۹۰ قرن ۲۰، چین سیاست‌های اصلاحات و درهای باز را اجرا کرد و با تنظیم مستمر ساختار صنایع به مرحله میانی صنعتی شدن چین وارد شد. مرحله سوم: از اوایل دهه ۹۰ قرن ۲۰ (پس از تأسیس نظام اقتصاد بازار سوسیالیستی) تا سال ۲۰۲۰، چین ضمن تحقق صنعتی شدن، به‌طور اولیه اطلاع‌رسانی شدن را تحقق می‌بخشد. در بیش از ۵۰ سال اخیر، ارتباط نسبی کشاورزی، صنایع و صنایع خدماتی چین به‌طور قابل ملاحظه‌ای تغییر کرده‌است. از دهه ۵۰ قرن ۲۰ تا سال ۲۰۰۲، نسبت کشاورزی از ۴/۴۵ در صد به ۵/۱۴ در صد در سال ۲۰۰۲ پایین آمده، نسبت صنایع از ۴/۳۴ در صد به ۸/۵۱ در صد بالا رفته و نسبت صنایع خدماتی از ۲/۲۰ در صد ره ۷/۳۳ در صد فزونی گرفته‌است.

صنایع خدماتی چین

از پایان دهه ۷۰ قرن ۲۰ به این طرف، صنایع خدماتی چین پیشرفت قابل ملاحظه‌ای حاصل کرده‌است. این پیشرفت در دو زمینه مشخص شده‌است. اول اینکه دامنه صنایع خدماتی به‌طور مستمر گسترش یافته‌است. طبق آمار، از سال ۱۹۷۸ تا سال ۲۰۰۲، ارزش افزوده صنایع خدماتی چین از ۸۶ میلیارد و ۵۰ میلیون یوان به ۳۴۵۳ میلیارد و ۳۰۰ میلیون یوان افزایش یافته که ۳۹ برابر شده و میزان رشد سالانه متوسط آن بیش از ۱۰ در صد بوده که در مقایسه با سرعت رشد ارزش تولیدات داخلی بیشتر است. در صد ارزش کل افزوده صنایع خدماتی نیز از ۴/۲۱ در صد در سال ۱۹۷۹ به ۷/۳۳ در صد در سال ۲۰۰۲ ارتقا یافته‌است. در سال ۲۰۰۳، با وجود تأثیرات منفی ناشی از شیوع سارس و بلایای خشکسالی و جاری شدن سیل، این صنایع همچنان توسعه سریعی داشته‌است. از طرف دیگر، صنایع خدماتی چین به تدریج به کانال مهم اشتغال زایی در کشور مبدل شده‌است. شمار دست‌اندرکاران این صنایع از ۴۸ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر در سال ۱۹۷۸ به ۲۱۰ میلیون نفر در سال ۲۰۰۲ افزایش یافته که در مقایسه با شمار شغل‌های افزوده صنایع چین در این مدت دو برابر شده‌است. اکنون، صنایع خدماتی با صنف غذایی، گردشگری، خرده فروشی، بانکداری، بیمه، اطلاع‌رسانی، حمل و نقل، آگهی، قانون، محاسبه، مدیریت خدمات ساختمان و غیره مرتبط است. طبق برنامه‌ریزی توسعه چین، تا سال ۲۰۲۰، نسبت ارزش افزوده صنایع خدماتی در ارزش کل تولیدات داخلی از یک سوم به بیش از ۵۰ در صد ارتقا خواهد یافت.

مناطق ویژه اقتصادی و شهرهای باز ساحلی چین

دولت چین ضمن اتخاذ تصمیماتی مبنی بر اصلاح ساختار اقتصادی در سال ۱۹۷۸، طبق برنامه و گام به گام سیاست درهای باز را اجرا کرده‌است. از سال ۱۹۸۰، چین در شهرهای «شن جن»، «جو های»، «شن تو» استان «گوانگ دونگ» و شهر «شیا من» استان «فو جیان» و استان «های نان» ۵ منطقه ویژه اقتصادی تأسیس کرده‌است. در سال ۱۹۸۴ چین ۱۴ شهر ساحلی از جمله «دا لیان»، «چین هوانگ دائو»، «تیان جین»، «یان تائو»، «چینگ دائو»، «لیان یون گانگ»، «نان تون»، شانگهای، «نینگ بو»، «ون جو»، «فو جو»، «گوانگ جو»، «جان جیانگ» و «به های» را به روی خارج باز کرد. پس از سال ۱۹۸۵، همچنین دلتای رودخانه «یانگ تسه»، دلتای رودخانه «جو جیانگ»، منطقه دلتای «مین نان»، شبه جزیره «شان دونگ»، شبه جزیره «لیائو دونگ»، «هه به» و «گوانگ شی» به عنوان مناطق باز اقتصادی معرفی شد و نواحی باز اقتصادی در سواحل دریا شکل گرفت. در سال ۱۹۹۰، دولت چین تصمیم گرفت منطقه جدید «پو دونگ» شهر شانگهای را عمران و باز و بیش از پیش شهرهای ساحلی رودخانه «یانگ تسه» را گشایش دهد و سپس ناحیه باز رودخانه «یانگ تسه» با محور منطقه «پو دونگ» شکل گرفت. از سال ۱۹۹۲، چین تصمیم گرفت گروهی شهرهای مرزی و تمامی مراکز استان‌ها و مناطق خودمختار را به روی خارج باز کند. همچنین در برخی شهرهای بزرگ و متوسط ۱۵ منطقه تجارت آزاد و ۴۹ منطقه اکتشاف فنون اقتصادی کشوری و ۵۳ منطقه اکتشاف صنایع فنون عالی و جدید تأسیس شده‌است. بنابر این، وضعیت باز همه‌جانبه و در سطوح مختلف و مرتبط با قلمروهای گسترده با تشکیل مناطق ساحلی دریا و رودخانه و مناطق مرزی و داخلی در چین شکل گرفته‌است. مناطق باز یاد شده به علت اجرای سیاست‌های مختلف دارای اولویت، در زمینه‌های توسعه اقتصاد مربوط خارجی، جمع‌آوری ارز از طریق صادرات، ورود فناوری پیشرفته همچون پلی درمناطق داخلی چین نقش ایفا کرده‌است.

مناطق معاف از مالیات

مناطق معاف از مالیات همانند مناطق تجارت آزاد بین‌المللی است که شورای دولتی چین آن را تعیین کرده و در آن به امور تجارت بین‌المللی پرداخته شده و برنامه معافیت از مالیات در آن‌ها اجرا می‌شود. در این مناطق به بازرگانان خارجی اجازه داده می‌شود به سرمایه‌گذاری، مدیریت، تجارت بین‌المللی و توسعه امور ذخیره در انبارها، تهیه فراورده‌ها و صادرات با معافیت از مالیات و غیره بپردازند. اکنون در چین جمعاً ۱۵ منطقه مذکور از جمله منطقه معافیت از مالیات «وای گائو چائو» شانگهای وجود دارد که به نقاط مرتبط جدید اقتصاد چین و جهان مبدل شده‌است.

مناطق فنون عالی و جدید در سطح کشور

اکنون چین بیش از ۵۰ منطقه توسعه صنعتی با فنون عالی و جدید در سطح کشور ایجاد کرده و بیش از ۶۰۰ مورد از نتایج تحقیقات علمی در سطح استان و وزارت به عنوان طرح‌های صنعتی اجرا شده‌است. میانگین رشد سالانه شاخص عمده اقتصادی مناطق توسعه صنایع با فنون عالی و جدید چین در ۱۰ سال اخیر، ۶۰ در صد بوده و به نیروی محرکه مهمی برای رشد اقتصاد ملی چین مبدل شده‌است.

شهرک علمی و فنی “جون گوان چون” بیجینگ و مناطق توسعه صنایع با فنون عالی و جدید در “تیان جین”، شانگهای، استان‌های “هه لون جیان”، “جیان سو”، “آن هوی”، شان دون”، “هو به”، “گوانگ دون”، “شن سی”، شهرهای “دا لیان”، “شیا من”، “چین دائو”، “شن جن” به لحاظ توسعه سریع کلی و ساختار مطلوب محیط نرم‌افزاری و سخت افزاری و رشد سریع صادرات فراورده‌های با فنون عالی و جدید به عنوان اولین گروه از پایگاه‌های صادراتی چین تعیین شده‌است. شایان ذکر آنکه دلتای رودخانه “جو جیان” و دلتای رودخانه “یانگ تسه” و مناطق بیجینگ و تیان جین به علت تمرکز پایگاه‌های یاد شده، دارای سهم صادراتی بیش از ۸۰ در صد صادرات کل فراورده‌های با فنون عالی و جدید چین است. در سال ۲۰۰۲، نسبت صادرات فراورده‌های مذکور در حجم کل صادرات تجارت خارجی چین به بیش از ۲۰ در صد رسید و به همین سبب ساختار صادراتی تجارت خارجی چین بیشتر بهبود یافته‌است.

چشم انداز اقتصاد چین

همزمان با ورود به سال ۲۰۲۱ و وخامت شرایط اپیدمی کرونا در سطح جهان، اقتصاد چین همچنان به رشد خود ادامه داد به طوری که در سه ماهه اول سال ۲۰۲۱ میلادی، تولید ناخالص داخلی این کشور در مقایسه با دوره مشابه سال ۲۰۲۰، افزایشی ۱۸.۳ درصدی را تجربه و با موفقیت یک شروع خوب را آغاز کرد.

با بهبود شاخص ها، پویایی اقتصادی چین همچنان پایدار است. اواخر اکتبر سال ۲۰۲۰ “شی جین پینگ” رییس جمهوری چین طرح برنامه پنج ساله چهاردهم (۲۰۲۵-۲۰۲۱) را نهایی کرد و از برنامه “چشم انداز ۲۰۳۵” این کشور که بر اساس آن چین قصد دارد در ۱۵ سال اینده به “اقتصاد متوسط ‌توسعه یافته” تبدیل شود، رونمایی کرد.

انتظار می رود رشد اقتصادی چین در سال ۲۰۲۱ هم به سرعت شتاب بگیرد. در سال جاری، مصرف خصوصی باید عامل اصلی رشد باشد زیرا از رکود ناشی از ویروس کرونا و تأثیر اقداماتی مانند فاصله اجتماعی خلاص شده است. علی رغم سر کار امدن دولت جدید دموکرات ها در ایالات متحده، عدم اطمینان در مورد روابط چین و ایالات متحده احتمالاً ادامه خواهد داشت و بر تصمیمات سرمایه گذاری تأثیر می گذارد.

کارشناسان انتظار دارند تولید ناخالص داخلی چین ۷.۹ درصد در سال ۲۰۲۱ رشد کند که ۰.۲ درصد نسبت به برآورد پیشین از آن افزایش دارد. در سال ۲۰۲۲، کارشناسان پیش بینی می کنند تولید ناخالص داخلی ۵.۲ درصد افزایش یابد.

گزارش دارایی ۲۰۲۰ چین نیز که بتازگی توسط آکادمی علوم اجتماعی این کشور (CASS) منتشر شد، نشان می دهد که انتظار می رود که نسبت رشد تولید ناخالص داخلی چین در سال ۲۰۲۱ میلادی حدود ۸ درصد باشد. پیش از این نیز آکادمی علوم چین از پیش بینی خود مبنی بر رشد ۸.۵ درصدی اقتصاد این کشور در سال جاری میلادی خبر داده بود.

این نوع پیش بینی های خوشبینانه درباره روند رشد اقتصاد چین ارتباط زیادی با داده های مربوط به تولید ناخالص داخلی استان های مختلف این کشور دارد. برخی تحلیلگران می گویند که عملکرد برجسته تولید ناخالص داخلی استان های چین در سه ماهه اول سال جاری میلادی نشانه مهم احیای کلی اقتصاد ملی و توسعه پایدار کشور محسوب می شود.

این در حالی است که صندوق بین المللی پول نیز در ژانویه سال جاری، رشد تولید ناخالص داخلی چین در سال ۲۰۲۱ را ۸.۱ درصد پیش بینی کرد. این نهاد در پیش بینی آوریل خود از روند رشد اقتصاد چین روی افزایش ۸.۴ درصدی تولید ناخالص داخلی چین تاکید داشت.

ادامه احیای اقتصاد چین بار دیگر نشان می دهد که در روند بهبود اقتصاد چین تغییری رخ نداده که نشانگر آن است اقدامات چین برای پیشگیری و کنترل همه گیری کرونا و احیای اقتصادی و اجتماعی کشور موثر بوده است.

از سوی دیگر، بهبود وضعیت جهانی به احیای اقتصاد چین کمک کرده است. توزیع و تزریق واکسن کرونا در سراسر جهان و بالا رفتن شاخص رونق تولید در  جوامع اقتصادی عمده جهان باعث احیای صادرات چین شده است. برای نمونه، در ۲ ماه نخست سال جاری میلادی، میزان صادرات چین به “آسه آن” بیش از ۴۰ درصد نسبت به دوره مشابه سال گذشته و میزان صادرات چین به ایالات متحده بیش از ۷۰ درصد نسبت به دوره مشابه سال گذشته افزایش یافته است. در مقابل احیای مداوم اقتصاد چین نیز عاملی مؤثر برای خروج اقتصاد جهان از رکود بوده است.